KENE KORKUSU YAYILIYOR!

Türkiye'nin her yerinde var mı? KKKA virüslü keneler sonradan mı çıktı, biyolojik silah mı?...

Leyla Ataman Özel Kene popülasyonunun artmasında, ılık geçen kış mevsimlerinin etkili olduğu belirtildi. Kırım-Kongo kanalı ateşi (KKKA) hastalığına neden olan virüsü taşıyan keneler, korku saçmaya devam ediyor. Türkiye'de 2003 yılından beri tanımlanan bu hastalıktan sadece bu yıl 172 vaka belirlendi, 10 kişi ise virüs nedeniyle hayatını kaybetti. KKKA nedir, her keneden bulaşır mı, bu hastalık hep ölümle mi sonuçlanır, Türkiye'nin her yerinde var mı? KKKA virüsü taşıyan keneler sonradan mı çıktı, biyolojik silah mı?... Kene uzmanı Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Zati Vatansever, ölümle sonuçlanan ve insanlara korku saçan bu virüs nedeniyle bilgi kirliliği yaşandığını, insanların ise virüsü tam olarak tanıyamadığını söyledi. Ölüm olayları nedeniyle şehirlerle gereksiz bir panik havası yaşandığını, esas risk taşıyan yaban hayatının olduğu kırsal alanlarda yaşayan insanlarda duyarsızlık olduğunu ifade eden Vatansever, ''Yeterli önlem alınırsa korkulacak bir şey yok, fakat öncelikle kırsal kesimde yaşayan halkın bilinçlendirilmesi gerekiyor'' dedi. Kene popülasyonunun artmasında ılık geçen kışların ve yaban hayvanı sayısının artmasının etkisinin olduğunu belirten Vatansever, ''Özellikle KKKA virüsü taşıyabilen keneler sıcağı severler. Nemli yerlerde asla yaşamazlar. Birkaç yıl önce Rusya'da eksi 20 derecenin altında kış yaşandığı için kene popülasyonu önemli derecede azaldı'' diye konuştu. KENE ASLINDA HAYVANLARDA AŞI GÖREVİ GÖRÜYOR Şu anda tüm dünyanın kene mücadelesi yaptığını, fakat milyon dolarlar harcanmasına rağmen kene popülasyonunun yok edilemediğini anlatan Vatansever, ''Zaten yok etmek de gerekmiyor, kontrol altında tutulması gerekiyor. Çünkü keneler bir anlamda aşı vazifesi görüyor. Konakladığı hayvana düşük dozda hastalık vererek hayvanın dayanıklılığını artırıyor. Keneyi tamamen yok ederseniz bölgeyi hastalıklara karşı duyarlı hale getirmiş olursunuz'' diye konuştu. Vatansever, kenelerin hayvanlara verdiği zararları ise ''hayvanı zayıflatması, et ve süt verimi düşürmesi'' olarak sıraladı. BİYOLOJİK SİLAH OLMASI İMKANSIZ KKKA virüsü taşıyabilen kenelerin biyolojik silah olduğu yönündeki iddialara kesinlikle katılmadığını belirten Vatansever, KKKA hastalığının aslında hep olduğunu, fakat Türkiye'de 2003 yılında tanımlanabildiğini söyledi. Türkiye'de 30'un üzerinde kene türü bulunduğunu, bunların da 800'den fazla hastalık barındırdığını anlatan Vatansever, KKKA'nın öldürücü olması nedeniyle dikkati çektiğini kaydetti. Kenenin birçok çeşidinin olduğunu ve dünyada yaşayan birçok kenenin başka ölümcül hastalıklar da taşıdığını kaydeden Vatansever, ''Dünyada keneden bulaşan hastalıklardan ölüm ortalaması yüzde 10-30 arasında değişiyor. Bizde ölüm oranı yüzde 5 civarında'' diye konuştu. TÜRKİYE'DE NERELERDE YAŞIYORLAR Vatansever'in verdiği bilgiye göre, virüs taşıyabilen keneler Türkiye'de Karadeniz iklimi ile step ikliminin kesiştiği bölgelerde bulunuyor. Bu tür keneler bodur meşelik alanları ve yaban hayvanların bulunduğu yerleri tercih ediyorlar. Bu çerçevede bakıldığı zaman Türkiye'de virüs taşıyabilen keneler için esas odak noktaları öncelikle Çorum, Amasya, Tokat, Yozgat, ikinci sırada da Çankırı, Gümüşhane, Siva, Kastamonu, Artvin ve Erzurum öne çıkıyor. Vatansever, virüs taşıyabilen keneler açısından en risksiz bölgelerin Akdeniz ve Karadeniz kıyıları olduğunu belirtiyor. KKKA VİRÜSÜ TAŞIYAN KENE Türkiye'de 30'un üzerinde kene bulunuyor ve bunlar 800'ün üzerinde hastalık taşıyor. KKKA virüsü her kenede bulunmuyor. Bu virüsü özellikle Hyalomma soyuna ait keneler taşıyabiliyor. Virüs taşıyabilen kene yumurtadan çıktıktan sonra tavşan gibi küçük yaban hayvanları ile yerde beklenen yabani kuşların üzerinde konaklıyor. Erişkin olduğu zaman buradan yere düşüyor, daha sonra da büyük yaban hayvanları, büyükbaş evcil hayvanlar ve insanların üzerine geliyor. Beslenmesini tamamlayan kene tekrar toprağa düşüyor erkek ölüyor, dişi kene ise önce yumurtluyor (bir defada 5-7 bin adet yumurta bırakıyor) daha sonra ölüyor. KKKA virüsü taşıyan bir kenenin yumurtalarının yüzde 3-5'i virüslü çıkıyor. Erişkin avcı kene konaklayacak bir canlı bulamazsa iklim şartlarına göre ortalama 1 yıl yaşıyor. Artı 16-18 derece sıcaklıkta yaşam süresi 3 yıla kadar çıkıyor. Büyükbaş yaban veya evcil hayvanlara gelen kene bir defa besleniyor (kan emerek), bu da 10-15 gün sürüyor. Bu keneler karakter olarak diğer kenelere benzemiyor. KKKA virüsü taşıyabilen Hyalomma soyuna ait keneler ''avcı kene'' olarak da biliyor. Bu keneler diğer keneler gibi otların üzerinde değil toprakta veya toprak altında saklanıyorlar, titreşimleri, ısı, koku ve nefesteki karbondioksiti hissedebiliyorlar, gözleri olduğu için de avlarını siluet şeklinde görebiliyorlar ve avlarına atlıyorlar. BİYOLOJİK MÜCADELE YAPILABİLİR Mİ? Şu anda kene biyolojik mücadelenin yapılamayacağını, çünkü kenelerle biyolojik mücadelenin henüz kanıtlanmadığını kaydeden Vatansever, sığırcık, keklik gibi hayvanların keneleri yediği görüşlerinin kesinlik kazanmadığını, hatta bu tür hayvanların kene popülasyonunu azaltıcı mı, yoksa arttırıcı mı olduğunu kimsenin bilmediğini söyledi. Vatansever, ''Bu keneler erişkin olana kadar bu tür yerden beslenen kuşlar veya tavşan gibi küçük yaban hayvanların üzerinde konaklıyorlar. Bu nedenle bu kuşların azaltıcı mı yoksa arttırıcı mı olduğunu kimse söyleyemez'' diye konuştu. KİŞİSEL KORUNMA ÖNLEMLERİ Vatansever, kırsal alanda yaşayan veya pikniğe çıkan insanlara şu tavsiyelerde bulundu: ''-Sinek kovucu ilaçlar kullanın. Bu ilaçlar keneyi öldürmüyor, fakat yaklaşmasını önlüyor, yani caydırıcı etkisi var. -Doğrudan keneyi öldüren ilaçlar var. Bu tür ilaçlarla bir gün önceden giysilerini ve ayakkabılarınızı nemlendirin (asla cilde sıkmayın). Örneğin binde 5 permetrin içeren (böcek öldürücü) ilaçlar keneyi öldürebiliyor. Bu ilacın etkisi birkaç hafta sürüyor. (Şu anda Türkiye'de binde 1 permetrin içeren ilaçlar var, Sağlık Bakanlığı binde 5 için ruhsatlandırma çalışması yapıyor. Türkiye'de binde 1 permetrin içeren ilaçlar bile kullanılabilir.) -Eve geldiğiniz zaman mutlaka kendinizi kontrol edin. -Tarlaya küçük çocukları götürmeyin. -KKKA virüsü taşıyabilen keneler ahırlara pek yerleşmiyor, bu nedenle ahır ilaçlaması pek başarılı olmuyor. Fakat çiftlik hayvanlarının mutlaka ilaçlanması gerekiyor. -Eğer kene tutunursa bir pens veya ip ile kıvırmadan düzgün bir şekilde çekin. Çıkarttığınız keneyi bir kutuda saklayın, incelenmesi için ilgili kuruluşa götürün. -KKKA virüsü alınan doza göre ölümcül olabilir. Kene tarafından ısırıldıysanız kendinizi kontrol edin. İki hafta içinde yoğun halsizlik, baş ağrısı, bulantı, kusma gibi belirtiler görürseniz mutlaka sağlık kuruluşuna gidin.

ÇOCUKLAR VE BİLGİSAYAR OYUNLARI
Bu köşemizde, çocuklarımızın bilgisayarla olan ilişkilerine dair bilgilerden bahsedeceğiz. Özellikle çocuklarımızın büyük ilgi gösterdiği bilgisayar oyunları ile ilgili konularda bilgiler vereceğiz. Özellikle şiddet içeren bilgisayar oyunları çocuklarda olumsuz etkiler yaratabilmektedir. Fiziksel ve duygusal olarak gelişmekte olan çocukların çok uzun süreler bilgisayar başında kalmaları, oyun oynamaları onların gelişiminde özellikle sosyal gelişiminde olumsuz etkilemektedir. Oyunların, çocukları saldırgan hantal ve saygısız hale getirdiği yönünde çalışma sonuçları bulunmaktadır. Bilgisayar kullanımına ve bilgisayar oyunlarını oynamaya olan ilgi çocuklar arasında çeşitlilik göstermektedir. Uzun süre bilgisayar karşısında kalan, uzun süre oyun oynayan çocuklara belirli bir kısıtlama getirmekte fayda vardır. Her anne baba bu süreleri kendi belirleyebilir. Genel olarak 1. ve 2. sınıf öğrencilerinin en fazla 1 saat bilgisayar başında kalmaları uygun olacaktır. Daha büyük çocuklarda ise bu süre yaşa bağlı olarak artabilir. Fakat hangi yaşta olursa olsun 3-4 saat veya daha fazla bilgisayar ile çalışmak veya oyun oynamak zararlı olacaktır. Tabi ki bu zararlar çocuktan çocuğa değiştiği gibi bu zararları kısa bir sürede görmek de mümkün olmayabilir. Küçük yaştaki çocuklar için anne babanın kullandığı veya çocuğu için sahip olduğu bir e-postayı kullanmaları uygun olur. Her yaştaki çocuğun özellikle Internet’te neler yaptığının kontrol edilmesinde fayda vardır. Şu anda birçok kitapçıda ve büyük alışveriş merkezlerinde çeşitli eğitim yazılımları bulunmaktadır. Özellikle 1. sınıftaki öğrenciler kidpix programı ile becerilerini geliştirebilir keyifli vakit geçirebilirler. Ayrıca Internet’te bulunan ve ücretsiz olarak oynanabilen birçok oyun bulunmaktadır. Bu oyunların bulunduğu sitelerden seçtiklerimizin adresleri aşağıda verilmiştir. Bu sitelerde her türlü oyun bulunmaktadır. Bazıları şiddet içeren öğeler bulundurmaktadır. Dolayısıyla ebeveynlerin bu konuda hassas ve duyarlı olmaları gerekmektedir. Bilgisayar oyunları saldırgan yapıyor Bilgisayar oyunlarının zararları hakkında bir rapor hazırlandı. Oyunlar, çocukları saldırgan hantal ve saygısız hale getiriyor.

NTV 24 Kasım 2004 — “Modern hayatın olmazsa olmazları” listesinin başında bilgisayar geliyor. Bilgisayarlar pek çok alanda işleri kolaylaştırmanın yanısıra oyunlarla eğlence aracı olarak da kullanılıyor. Ancak uzmanlar, bilgisayar oyunlarının, çocukları daha saldırgan, daha saygısız ve hantal hale getirdiği konusunda aileleri uyarıyor. Amerika Birleşik Devletleri’nin başkenti Washington’da bulunan “Ulusal Medya ve Aile Enstitüsü”, bilgisayar oyunlarının çocuklar üzerindeki olumsuz etkileriyle ilgili çarpıcı bir rapor hazırladı. Oyunlar, çocukları saldırgan hantal ve saygısız hale getiriyor Rapora göre başta ABD olmak üzere aileler, bilgisayar oyunlarındaki şiddet konusunda ne kadar endişelenseler de, meselenin ciddiyetini kavramaktan çok uzak. Enstitünün her yıl düzenli olarak yayınladığı rapor, bilgisayar oyunlarının çocukları daha saldırgan, saygısız ve hantal hale getirdiğini ortaya koyuyor. Aileler, meselenin ciddiyetini kavramaktan uzak Rapor, içerdikleri şiddet ve cinsellik nedeniyle 10 oyun konusunda aileleri ayrıca uyarıyor. Uzmanlar, oyunların üzerinde alıcıları uyaran yazılar bulunduğunu ancak ailelerin bunları çok fazla önemsemediğine dikkat çekiyor. Satıcılar, satılması yasak ürünleri satıyor Fakat satıcıların da, çocukların almaları yasaklanmış oyunları satmak konusunda özensiz davrandığı belirtiliyor.